Amnistía Internacional está a levar a cabo unha investigación sobre a preocupante situación migratoria en Canarias. Investigadores e investigadoras desprazáronse ás illas de Santa Cruz de Tenerife e o Hierro entre os días 25 e 28 de outubro nunha misión na que realizou un total de 21 entrevistas individuais e dous grupais a persoas migrantes […]
Amnistía Internacional está a levar a cabo unha investigación sobre a preocupante situación migratoria en Canarias. Investigadores e investigadoras desprazáronse ás illas de Santa Cruz de Tenerife e o Hierro entre os días 25 e 28 de outubro nunha misión na que realizou un total de 21 entrevistas individuais e dous grupais a persoas migrantes e solicitantes de asilo, ademais de reunións con autoridades e organizacións.
Así, os datos solicitados preto de 23.537 persoas migrantes realizaron, no que levamos de 2023, o denominado “roteiro Canario”, unha das travesías máis perigosas que existen para chegar a España. 12.000 delas fixérono entre o 1 de setembro e o 15 de outubro, das cales un gran número son nenos e nenas que viaxan sós. Pero a pesar de declarar a situación de emerxencia, o Ministerio de Interior non mellorou os recursos humanos nin materiais para facer fronte a esta situación. Os problemas máis perentorios detectados en Canarias foron sen dúbida a falta sistemática de información, o tratamento indagado que se fai dos menores que chegan á fronteira e a especialmente problemática situación no Hierro.
En primeiro lugar, a investigación destaca que ningunha das persoas entrevistadas contou con asistencia letrada, un dereito que durante varias semanas non se garantiu nos Centros de Atención Temporal a Estranxeiros (CATES) de Santa Cruz de Tenerife e O Hierro. Transcorrido este tempo, cando finalmente se produciu, realizouse sen a comunicación adecuada, dada a falta de intérpretes suficientes.
Sen unha asistencia letrada adecuada, que garanta que as persoas migrantes e refuxiadas poidan informarse e coñecer os seus dereitos, e que permita avaliar de forma individual a situación de cada unha delas, é máis difícil que poidan detectarse as súas vulnerabilidades e necesidades específicas. A falta de asistencia letrada e de interpretación de calidade é especialmente relevante para os casos de persoas que poderían enfrontar causas penais porque se lles acuse de ser os patróns da embarcación. Por outra banda, a falta de acompañamento legal e lingüístico de calidade tamén afecta ao dereito de solicitar asilo no país de chegada. Por último, tampouco ningunha das persoas entrevistadas contaba con información ou documentación notificando a orde de devolución.
Por outra banda, Amnistía Internacional constatou que as autoridades policiais non están a identificar adecuadamente aos nenos e nenas que viaxan sen compañía de persoas adultas responsables, mesmo cando a súa aparencia física indica claramente que poden ser menores de idade. Un total de 12 das 29 persoas entrevistadas pola organización, e que estaban nos centros de acollida de emerxencia para persoas adultas, tiñan idades comprendidas entre os 15 e 17 anos. Todas estas persoas menores de idade permaneceran varios días detidas nos Centros de Atención Temporal de Estranxeiros (CATE), xunto con persoas adultas e, a pesar de ser nenos e nenas non acompañados, non recibiran ningún tipo de medida de protección adicional segundo obriga o dereito internacional dos dereitos humanos.
Ademais, diversas persoas, moitas delas menores de idade, contaron a Amnistía Internacional que á súa chegada a policía quitoulles todos os seus efectos persoais, incluíndo algúns amuletos, así como os teléfonos móbiles, meténdoos nalgunhas ocasións en bolsas sen ningún tipo de identificación, complicando así a devolución destes efectos persoais por parte das organizacións que se encargan da acollida destas persoas.
Así, España acumula ata 17 condenas por parte do Comité que vela polo cumprimento da Convención de Dereitos do Niño por vulneración do interese superior do menor. O Comité lembrou reiteradamente que mentres o proceso de determinación da idade estea aberto, debe outorgarse á persoa o beneficio da dúbida, o que supón presumir a súa minoría de idade, e tratala como un neno ou nena, prevalecendo o interese superior do menor. Ademais, os Estados deben nomear a un representante legal e intérprete para todas as persoas que aleguen ser menores de idade, deben absterse de realizar probas médicas innecesarias cando existe documentación probatoria da súa idade, e só debe procederse a unha avaliación global do desenvolvemento físico e psicolóxico do neno ou da nena cando non exista dita documentación. A avaliación debe realizarse por pediatras e especialistas, sen inxerencias ou violacións ao seu dereito á intimidade e á súa dignidade. Igualmente, debe garantirse o dereito de pedir asilo aos nenos e nenas que o desexen, e nestes casos ademais de asignarlles un titor legal, debe garantirse tamén a representación legal.
Aínda que en outubro de 2022 o Ministerio de Dereitos Sociais e Axenda 2030 aprobou o Plan de Resposta ante a crise migratoria para menores migrantes 2022-2023, cunha proposta de distribución territorial e un crédito orzamentario para a atención de nenos, nenas e adolescentes migrantes non acompañados, o certo é que a acollida por parte doutras Comunidades Autónomas foi moi escasa. Ademais de non ser obrigatorio, esta situación foi aproveitada por algunhas autoridades para aumentar os discursos racistas e xenófobos que fomentan a violencia cara a colectivos en situación de especial vulnerabilidade.
Por último, é importante subliñar que esta situación é especialmente grave na illa do Hierro, a máis afastada e última do arquipélago e tamén a que recibe unha maior afluencia de migrantes, na súa gran maioría procedentes de Senegal. En efecto, as persoas que chegaron foron trasladadas desde o porto da Restinga a San Andrés (no municipio de Valverde), na parte alta da illa, onde se instalou unha carpa dentro dun polideportivo en ruínas que non reúne os estándares adecuados para acoller a estas persoas. De feito, é en moitos casos a poboación local a que se fai cargo da atención destas persoas.
Unha vez máis, Amnistía Internacional denuncia que as medidas ad hoc adoptadas polo Goberno central non abordan as deficiencias estruturais dun sistema que carece de coordinación e depende excesivamente de organizacións non gobernamentais ou mesmo da poboación local para cubrir as necesidades cotiás destas persoas. Así, insistimos en que as autoridades nacionais deben garantir o acceso a procedementos de asilo con todas as garantías, asegurando ao mesmo tempo a adecuada atención e acollida de persoas migrantes e refuxiadas e especialmente de menores. Trátase de seres humanos, persoas fuxindo dunha situación de vulnerabilidade extrema nos seus países de orixe que non dispoñen doutra solución que a de lanzarse ao mar sen ningunha garantía, arriscando na gran parte das ocasións as súas propias vidas. Desde os países de recepción, temos que facer todo o posible para que os dereitos humanos sexan respectados, e especialmente neste caso con persoas extremadamente vulnerables e desamparadas que só buscan vivir a súa vida en liberdade e dignidade.
Fontes:
